Wybory
Solidarni z Ukrainą - ми з Вами
[fot. Andrzej Romański] fot. Andrzej Romański

Radioteleskop w kosmicznej sieci

2017-10-16

Radioteleskop Centrum Astronomii UMK w Piwnicach uczestniczył w wyjątkowym projekcie Space-VLBI - jednym z największych w historii eksperymentów obserwacyjnych VLBI (ang. Very Long Baseline Interferometry).

Technika VLBI (interferometria wielkobazowa) pozwala pokonać fundamentalne ograniczenie rozdzielczości pojedynczych radioteleskopów poprzez połączenie ich w sieć. A że radioteleskopy sieci mogą być rozlokowane w różnych punktach na Ziemi, powstaje wirtualny radioteleskop o wielkości porównywalnej z rozmiarami kontynentów, czy nawet całej Ziemi. W tym przypadku, biorąc pod uwagę udział radioteleskopu umieszczonego na orbicie Spektr-R, kilkukrotnie większej niż nasza planeta. Przekłada się to na kątową zdolność rozdzielczą sieci VLBI na poziomie milionowych części sekundy kątowej, zupełnie nieosiągalną dla teleskopów optycznych. Równoważne to jest mniej więcej rozmiarowi czcionki w gazecie położonej na powierzchni Księżyca i widzianej z Ziemi! Celem tej ostatniej obserwacji było jedno z najsłynniejszych źródeł radiowych, BL Lacertae (BL Lac). Obiekt ten początkowo został zidentyfikowany jako gwiazda zmienna nieznanego typu, a dopiero potem zorientowano się, że jest to źródło pochodzenia pozagalaktycznego. BL Lac jest prototypem klasy obiektów zwanych lacertydami, charakteryzującymi się dużą zmiennością optyczną i radiową oraz brakiem istotnych szczegółów w widmie optycznym, zarówno linii emisyjnych, jak i absorpcyjnych. Zadaniem obecnego projektu naukowego jest zobrazowanie możliwie najdokładniej całości struktur radiowych BL Lac na częstotliwości 22 GHz, tj. na fali o długości 13 mm, w skalach sekund, milisekund oraz mikrosekund łuku. Pozwoli to lepiej zrozumieć procesy fizyczne mających miejsce w tym fascynującym obiekcie.

Eksperyment, który ze strony UMK nadzorowali naukowcy z Katedry Radioastronomii: dr hab. Andrzej Marecki, prof. UMK (kierownik) oraz dr Marcin Gawroński i dr Paweł Wolak, przeprowadzono w terminie od 8 października od godz. 16:00 do 9 października do godz. 13:00.
Obserwację prowadziło wspólnie ponad 60 radioteleskopów: oprócz 32-metrowego radioteleskopu z podtoruńskich Piwnic oraz rosyjskiego radioteleskopu z radiowego obserwatorium kosmicznego Spektr-R wzięło w nim udział aż 39 innych rozmieszczonych na całej kuli ziemskiej. Dodatkowo w skład sieci naziemnej wchodził mniejszy system Very Large Array złożony z 27 anten parabolicznych (każda o średnicy 25 metrów).

Więcej informacji jest dostępnych na FB Radioteleskopu w Piwnicach.